İYON GEZGİNLERİ.5; PRİENE; ANTIK ÇAĞIN YEDİ BİLGESİNDEN BİRİ: PRİENE’Lİ ADALET BİLGESİ BİAS

Aydın’ın Söke ilçesine 15 kilometre mesafede yer alan Priene antik kenti, 12 iyon kentinden biridir. M.Ö.4. yüzyılda kurulmuştur ve ilk planlı şehir sisteminin öncüsü olmuştur.

371 metre yüksekliğinde bir tepe üzerindedir. Yedi Bilge'den biri olan Bias'ın, MÖ 6. yüzyıl başlarında bu kentte yaşadığı söylenmektedir. Kent, MÖ 495'deki Lade Deniz Savaşı'na 12 gemiyle katılmıştır. Daha sonra Atina'nın önderliğindeki Attika-Delos Deniz Birliği'ne üye olmuştur. Priene, Atina'nın yardımlarıyla MÖ 350'de bugünkü yerinde yeniden kurulmuştur. O dönemde denize daha yakındır ve Naulokhos adında bir limana sahiptir.

İyon kentleri arasında siyasal gücü zayıf olan bir şehirdir. Kentin doğu-batı doğrultusunda uzanan caddeleri, arazinin eğimli yapısı nedeniyle merdivenli olan kuzey-güney doğrultusundaki sokaklarla kesişen kentin, 3 giriş-çıkış kapısı mevcuttur. Sur duvarları 2,5 kilometrelik bir alanı kapsamaktadır. Kurulduğu dönemde denize yakın olan hatta limanı bulunan kentin, zamanlar Menderes nehrinin taşıdığı alüvyonlar nedeniyle denizden uzaklaşmış ve önemi gün geçtikçe yitiren bir kent olmuştur.

Taşlı ve dik bir yokuştan çıktığımız caddenin ismi Tiyatro Caddesi olarak geçmektedir. Bu yolun hemen bitiminde ve solunda kalan Tiyatro, M.Ö.3.yüzyılda inşa edilmiştir. 6500 kişilik izleyici kapasitesine sahip Tiyatro’nun, sütunlu sahnesi, sahne arkası bölümü ve yarım daire şeklindeki yapısıyla günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Tiyatro da dikkatimizi çeken şey ise, oturma grubunun birinci sırasında yer alan mermer koltuklar oldu. Gösteri sırasında burası kentin ileri gelenleri için ayrılmış koltuklar olduğunu tahmin ediyoruz.

Tiyatro’dan çıkıp biraz devam ettiğinizde kentin en yüksek yerine konumlandırılmış olan Athena Tapınağı sizleri karşılar. Athena Tapınağını, dünyanın 7 harikasından biri olarak kabul edilen Halikarnas Mosseleion’nu ve Didim’deki Apollon Tapınağı’nı yapan mimar Pytheos inşa etmiştir. Tapınağın ayakta kalmış 5 sütunu olduğunu ve yerinin çok güzel yerde konumlanıyor olması sizlere harika fotoğraflar çekmenize imkân tanımaktadır.

Kentin önemli yapılarından birisi de  Bouleuterion (belediye meclisi) ve Prytaneion (yönetim meclisi)’dur. Tam ortasında bir sunak vardır. Kuzey cephesinde 16 basamak, doğu ve batı cephesinde 10 basamak mevcut olup, 640 kişilik oturma kapasitesine sahip olduğu tahmin edilmektedir.

M.Ö.3. yüzyılda inşa edilen Agora, şehrin merkezinde yer almaktadır. Üç tarafı stoalarla çevrili olan yapının tam ortasında Hermes’e adanmış bir sunak bulunmaktadır. Agora’nın hemen kuzeyinde yer alan stoa, M.Ö.2.yüzyılda yapılmıştır. Agora’dan stoa ’ya 6 basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır. Çatısı ahşap kaplı olan yapıda, 15 tane oda yer almaktaydı. Bu 9 odada İmparator Agustus’un tapınım gördüğü bilinmektedir. Agora’nın doğusunda M.Ö.3. yüzyılda yapılan Asklepios Kutsal alanı yer almaktadır.

Priene antik kentinde birçok ev vardır. Buradaki ev mimarilerinin Pompei ve Delos evlerine çok benzer özellikler gösterdiği söylenmektedir. Evlerin duvarları kamu binalarındaki duvarlar kadar sağlamdı. Tüm Priene’de sadece bir tane banyo bulunmuştur. Oda soylu bir ailenin evinde bulunmuştur. Evlerin birçoğunda latrina (tuvalet) mevcuttur. Bu evlerin M.Ö.3.yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Kentin kuzey kısmında yer alan evlerde duvar resimlerinin olduğu ve bu evlerin soylu kişilere ait olduğu tahmin edilmektedir. M.Ö.2.yüzyılda çıkan büyük bir yangınla evlerin çoğunun zarar gördüğü ve terk edildiği söylenmektedir.

Kent Planlaması:

Şehir, Milet’li Hippodamos (İ.Ö. 6. yy)’un planına göre kurulmuştur. Sokaklar birbirlerini dik açılı bir şekilde kesmektedir. Priene Hippodamos Planı’nın uygulandığı ilk ve en önemli kent olarak tanınır. İlk olduğu söyleniyor ama biz Urartu kenti Zernaki Tepe (İ.Ö. 8yy) ve Filistin kenti Megiddo’nun Asur katmanlarında uygulandığını biliyoruz.

Kentte anayollar doğu-batı yönünde yan yollar ise kuzey-güney yönünde uzanmaktadır ve birçoğu merdivenlerden oluşan sokak şeklindedir. Fakat kenti çevreleyen yaklaşık 2,5 km uzunluğundaki sur duvarları bu plana uyum göstermez, daha çok topografik yapıya bağlıdır. Ayrıca surlar dışta ham bırakılmış ve harç kenet gibi hiçbir malzeme kullanılmamıştır surlarda.

Kendi doğu-batı yönünde ortadan ikiye kesen caddenin genişliği 7,10 – 7,50 metredir ve kutsal stoanın önünden geçmektedir. Bu sokağa paralel olan diğer sokakların genişliği ortalama 4,5 metredir. Kuzey-güney yönünde uzanan sokakların genişliği ise 3,5 metre genişliğindedir. Tiyatro caddesi ise 4 metre civarında bir genişliğe sahiptir.

Priene’de Sokak anıtsal bir planlama öğesi değildir. Ana caddeler parke taşı dönenmiştir. Yan sokaklar ise gerekli olduğu durumlarda ana kayadan oluşmaktadır. Sokakların zemini ise genelde sertleştirilmiş topraktı ve yağmur sularının akıp gitmesi için yer yer taş döşenmiş, kanallar oluşturulmuştur.

Kanallar konusunda kentteki yapı oldukça gelişkindir. Yukarıdan gelen temiz su künkler aracılığıyla tiyatronun üst tarafında bir arıtma havuzunda toplanmaktaydı. Kent güneyinde bulunan bir depolama sisteminden dolayı kuşatma altında kalsa bile uzun süre dayanabilecek suya sahip oluyordu. Yağmur sularının surlarda birikmemesi içinse, surlara yağmur delikleri açılmıştı.

Şehrin plansal yapısı Roma ve sonraki dönemlerde pek değişikliğe uğramamış ve kent Helenistik yapısını büyük oranda korumuştur.

Her bir yapı adacığı ortalama olarak 35, 40 metre x 47,20 metre boyutlarında dikdörtgen plandadır. Bu yapı adacıklarına kentin kurulduğu zamanlarda sekizer tane uzun ve dar konut yerleştirilmişti. Ancak zamansal süreçte bu yapı adacıklarının iç düzenlemesinde çeşitli değişikler gözlemlenmiştir.

Priene kenti uzun bir süre kurulma evresi geçirmiştir ve kent bir Milet kadar zengin değildi. Buradaki yapı faaliyetleri Büyük İskender ya da Kapadokya Kralı gibi kişilerin destekleriyle gerçekleşmiştir.

PRİENE’Lİ BİAS

Teutamus’un oğlu Bias Priene’nin en değerli düşünürlerindendir. Bias ’la ilgili fazla bilgi yoktur, ancak kendisinden sonra yaşayan Efesli Heraklitos’un kaleminden Bias’ın ‘logos ’unun (aklının) ötekilerden daha büyük olduğunu öğreniriz. Aklını muhakeme ve savunma yeteneğine başarıyla taşır.  Bias’ı döneminin diğer bilgelerinden ayıran savunma yeteneğidir. Bu yeteneğini hep doğrunun, iyinin ve haklının tarafını tutarak ve haklıları savunarak hayata geçirmiştir. Bias ’tan sonra, “ hâkimsen, bir Prieneli gibi kararı ver “ denilmeye başlanmıştır. Dönemin şairi Hipponax başkalarının savunmalarıyla ilgili “ Priene’li Bias ‘tan daha güçlü bir savunma”  şeklinde değerlendirmeler yapmıştır.

Bias hayatın içinde bir düşünürdür, antik dünyanın en gelişmiş şehirlerinden biri olan Priene’de politikayla uğraşmıştır. Priene, Söke ovasının kuzeyinde Mikale Dağı’nın güney eteklerinde bulunur. Yedi Bilge’nin ilki Thales’in yaşadığı Milet ise, bugünkü Söke ovasının ortasında yer almaktadır. Anadolu’nun en verimli toprakları dönemin ileri uygarlıklarına ev sahipliği yapmıştır. 

Bias’ın günümüze gelen ve hayata bakışını özetleyen birçok sözü vardır.  Çoğu sözü ahlak anlayışı, iyilik yapmak, haksızlığa karşı durmak gibi etik kuralları hatırlatır. Aralarında bir sözü ise, bulunduğumuz dünya düzeni, yaşam koşuşturması ve iş yapma biçimimizle ilgili bizi dikkatli davranmaya davet eder:

Çağdaşları kendisinden geniş ölçüde faydalanmış ve ona büyük saygı göstermişlerdir. Bias, kendisinden sonra gelen bilginleri de geniş ölçüde etkilemiştir. 

Sözleri 

• Bir aynaya bakmalısın, kendini güzel bulursan namusluca hareket et, çirkin bulursan tabiatın yetkinsizliğini hareket hattının dürüstlüğüyle düzelt. 
• Bir işe girişmek için ağırdan al. Fakat o işe başladığında da sıkı sıkı sarıl. 
• Yanılmamak için çabuk konuşmaktan nefret et; ardından pişmanlık gelir. 
• Acele etmekten ve gevezelikten kaçın. Böylece hataları önlemiş olursun. Çünkü bu hatalara üzülmekten gecikmezsin. 
• Ne ahmak ol, ne de kötü. 
• Yaptığın şey üzerinde düşün.
• Çok dinle, yerinde konuş. 
• İkna ederek al, zorlayarak değil. 
• İyi bir şey yapmışsan Tanrı'dan bil, kendinden değil. 
• Tedbiri sev, tedbirsizlik yapma. 
• Nazik bir dinleyici ol. 
• Kendini gençken işe, ihtiyarken hikmete ver; 
• İşinde hafıza, karakterinde asalet, cehtlerinde itidal, korkularında diyanet sahibi ol; sözlerinde doğruluk, sükûtunda muaşeret, hükümlerinde hakkaniyet, atılganca teşebbüslerinde erkekçe bir cesaret, fiillerinde kudret, şan ve şerefte otorite, tabiatında asalet göstereceksin.

Kaynak:

https://www.arkeogezgin.com/priene-antik-kenti/

https://www.gezipedia.net/501-priene-antik-kenti-tanitimi.html

http://arkeopolis.com/priene-antik-kenti/

https://icimdekikaos.blogspot.com/2017/04/prieneli-bias.html

3363