DÜNYANIN İLK COĞRAFYACISI STRABON’UN TARSUS’U

Strabon (Strabo) dünyanın ilk coğrafyacısı olarak bilinir. Strabon’un yazdığı Coğrafya (Geographika) kitabı sadece bir coğrafya kitabı olmayıp, aynı zamanda miladın başlarındaki eski çağ dünyası hakkında bilgi veren bir ansiklopedi, bir tarihi coğrafya veya coğrafyanın felsefesidir.

Strabon (M.Ö. 64-M.S.24) Amaseia’da (Amasya) doğmuştur. Yunanlı tarihçi, coğrafyacı ve filozoftur. Varlıklı bir ailenin çocuğu olarak oldukça iyi bir eğitim görmüştür. Kendi anılarında batıda Sardunya’dan, kuzeyde Karadeniz’e, güneyde Etiyopya’nın sınırlarına kadar seyahat ettiğini belirtir. Yaşamının uzun bir süresini Roma’da geçirmiştir. Bu gezintilerinde sadece coğrafya değil, aynı zamanda  tarih ve  felsefe konularında çalışmıştır. Yaşadığı dönemde bilinen yerlere yapılan göçlere ve hangi milletlerin nerelerde yerleşmeler yaptığı üzerine gerçekleştirdiği çalışmalarla ün kazanmıştır.

Resim-1: Strabon (M.Ö. 64-M.S.24)

Olgunluk çağında Historika Hypomnemata (Tarihi Hatıralar) adlı 43 ciltlik  bir eser yazmıştır.  Bu yapıt,  Polbios tarihinin bir devamıdır.  Korint ve Kartaca’nın (M.Ö. 146) yıkılışından Sezar’ın ölümüne ya da Aktium Savaşı’na dek süren dönemi kapsar. Yalnızca 19 parçası günümüze kadar ulaşmıştır. 17 ciltlik Geographumena veya Geographika (Coğrafya) adlı yapıtının büyük bölümü günümüze kadar gelmiştir. Strabon’un coğrafyası tarihsel bir özellik taşımakla birlikte insanın, kavimlerin ve imparatorlukların fizikî dünya ile olan ilişkilerini de belirtir. Bu özelliğiyle Batlamyus’un Geographike Aphegesis adlı coğrafyasından üstündür.  Strabon’un Geographika eseri, yazıldığı döneme kadar olan eserlere bakıldığında Anadolu coğrafyası ile ilgili en kapsamlı bilgileri içeren rehber kitaptır. Eserin günümüz Türkçesi ile basılmış Antik Anadolu Coğrafyası isimli kısmı yurdumuzun tarihi coğrafyasıyla ilgilidir ve eserlerinden XII., XIII. ve XIV. ciltlerini  içermektedir. Strabon’un bu temel eseri yalnızca bir coğrafya kitabı olarak görülmemelidir. Bir yandan antik dönemin bir ansiklopedisi, diğer yandan coğrafyanın da felsefesi niteliğindedir.

Resim-2: Strabon’un Geographika isimli kitabı

Strabon, bulunduğu  yerleri, kendine özgü tanımlama ve göndermelerle anlatır. Anlatım, kimi zaman geçmişi de içine alacak biçimde tarihsel bir sunuma dönüşür. Tarihi bilgiler kadar, döneme dair bilgi ve mizahi ögeleri de sıralar. Strabon’un 17 ciltlik Geographika kitabının XII., XIII. ve XIV kısımlarında Anadolu’nun tarihi coğrafyasını  anlatırken, Kilikya bölgesini ve Tarsus hakkında da ayrıntılı bilgi verir. Özellikle Tarsus’la ilgili kültürel, sanatsal, edebi ve düşünsel ortamı anlamamızı sağlayan bilgileri aktarır.

Resim-3: Strabon’un doğduğu yer olan Amasya’daki heykeli

 “İşte Tarsos böyledir…”

“… Ankhiale’den (Mersin) sonra Rhegma’ya (Tarsus’ta Karabucak ormanı) yakın olan Kydnos’un döküldüğü yere gelinir. Burası, içinde eski silah depoları bulunan göl şeklinde bir yerdir ve bunun içinde, kaynakları Tarsos’un yukarısındaki Tauros’ta (Toros) bulunan, Tarsos’un ortasından akan Kyndos nehri dökülür. Göl aynı zamanda Tarsos’un donanma üssüdür.

Tarsos’a gelince; o bir ovada uzanır. İo’yu araştırmak üzere Triptolemos’la birlikte dolaşan Argoslular tarafından kurulmuştur. Kent Kyndos Nehri tarafından ortasından ikiye bölünmüştür ve nehir ‘gençler gymnasionu’nu yalayarak akar. Nehrin kaynağı çok uzakta değildir ve suları dar ve derin bir dereden geçer; hem hızlı akar, hem de soğuktur. Bu nedenle eğer sularına girilirse damar şişmesinden, sinirlerinin gerilmesinden sıkıntı  çeken insanlara ve davarlara yararlıdır.

Tarsos’ta halk kendini büyük bir şevkle sadece felsefeye değil genellikle bütün öğrenim dallarına bağlamıştır. Kent bu konuda Atina’yı ve Aleksandria’yı veya filozofların dersleri ve okullarıyla anılan herhangi bir yeri geçmiştir. Fakat burası diğer kentlerden o kadar farklıdır ki, öğrenmeye düşkün olanların tümü yerlilerdir; yabancılar da burada fazla misafir kalmak eğiliminde değildirler. Hatta yerliler de burada çok uzun kalmaz. Öğrenimlerini dışarıda tamamlarlar ve tamamladıktan sonra da oralarda yaşamaktan hoşlanırlar, pek azı anavatana döner. Bu durumun zıttı Aleksandria dışında az önce saydığım kentlerde de görülür… Tarsos kenti her tür retorik okuluna sahipti ve genellikle gelişen ve güçlenen halkı ile bölgenin anakenti olma ününü korudu.

Resim-4: Tarsus’ta antik yol

Şu kimseler doğuştan Tarsoslu’dur. Stoiklerden Antipatros, Arkehedemos ve Nestor  ve keza iki Athenodoros ki bunlardan biri Kordylion olarak adlandırılır ve Marcus Cato ile birlikte yaşamış ve vatanında ölmüştür. Bir köyden adını almış olan diğeri ise Kanannites adını taşır ve Sandon’un oğludur ve Caesar’ın hocası olup onun tarafından çok onurlandırılmıştır. Yaşlanmış olarak vatanına döndüğünde, yaltaklanarak halkın hoş görüsünü kazanmış, benzerleri arasında kötü bir şair ve vatandaş olan Boethos tarafından kötü bir şekilde yönetilen mevcut hükümeti devirmiştir.

Kentin ünlüleri stoiklerdir. Caesar’ın kız kardeşi Octavia’nın oğlu Marcellus’un öğretmeni olan, benim çağdaşım Nestor akademisyendir. O da Tarsos hükümetinin, Athenodoros’dan sonra başkanı oldu be hem vali, hem de kent tarafından uzun süre onurlandırıldı.

Resim-5: Tarsus

Tarsoslu filozoflar arasından “iyi olarak sözünü edebileceğim ve adını verebileceğim”, kentten kente dolaşarak yetenekli bir şekilde  okullar yöneten Plutiades ve Diogenes vardır. Diogenes, esinlenerek veya bir konu verildiğinde çoğunlukla trajik şiirlerde yazmıştır. Yapıtları hala yaşayan gramerciler arasında Artemidoros ve Diodoros vardır. Pleiades’de adı geçenler arasında en iyi trajik şair Dionysides idi. Fakat bize bu kentin bilginlerinin sayısını en çok Roma söyleyebilir: çünkü o, Tarsoslular ve Aleksandrialılarla doludur. İşte Tarsos böyledir.”

KAYNAKLAR

1-Strabon. Geographika. Çeviri. Adnan Pekman. Arkeoloji ve Sanat Yayınları. İstanbul, 2018. sayfa 260-266

2-Uğur Pişmanlık-Burak Köroğlu. Gezginlerin Gözüyle Tarsus. Arkeoloji ve Sanat Yayınları. İstanbul. 2012. Sayfa20-24

3-Ahmet Karataş. https://www.altinrota.org/yazilar/antik-cag-yazari-strabonun-izinde-cukurovada-seyahat/77

4-https://tr.wikipedia.org/wiki/Strabon

5- http://www.antiktarih.com/2019/06/01/cografyaci-strabon-kimdir/

ALİ İHSAN ÖKTEN

20191