SHAKESPEARE’NİN TARSUS’U

SHAKESPEARE’NİN TARSUS’U                                                                                                                                               ALİ İHSAN ÖKTEN

Shakespeare 26 Nisan 1564 ile 23 Nisan 1616 yılları arasında yaşamış İngiliz şair ve tiyatro (oyun) yazarıdır. İngiliz Dili ve Edebiyatının şimdiye kadar çıkardığı en büyük yazar olarak bilinmektedir. Ayrıca dünyanın en kaliteli drama yazarlarındandır. Genel olarak İngiltere’nin ulusal şairi diye anılmıştır. Günümüze kadar ulaşan eserleri 38 oyun, 154 sone ve iki uzun öyküsel şiirle bazı diğer şiirlerinden oluşmaktadır.

Shakespeare, eserlerinde okurunu ya da izleyicisini yeni zamanlara ve yerlere götüren bir yazardır. Muhtemelen 1607 yılında yazılmış ve ilk defa 1608 yılı başlarında sahnelenmiş olan  beş perdelik “Pericles, Prince of Tyre” -Pericles, Sur Prensi- adlı eserinde de okuyucusunu özellikle I. perde de Tarsus ve Antakya’ya götürür.

Oyun Antakya Kralı olan Antiokhus'un sarayında başlar. Kral çok zor bir bilmece hazırlamıştır; herhangi bir erkek bu bilmeceye doğru cevap verirse onu kızı ile evlendirecektir ama cevap yanlış ise idam edilecektir.

Fenike’nin (şimdiki Lübnan’ın) Sur (İngilizcesi Tyre) şehrinin genç prensi olan Perikles bu bilmeceden haberdar olur ve hemen cevabın ne olduğunu anlar. Buna göre Antiokhus ile kızı arasında yakın cinsel ilişkiler (ensest ilişkileri) bulunmaktadır. Eğer Perikles bu gerçeği açıklarsa, idam edilmesi çok olasıdır; ama yanlış bir cevap verirse de idam edilecektir. Perikles bilmecenin cevabını bildigini ima eder, ama biraz zaman kazanmak için düşünme süresi ister.  Antiokhus ona 40 gün daha düşünmesi için izin verir. Fakat arkasından kendisini öldürmek üzere bir kiralık katil de gönderir. Bunu tahmin eden  Perikles şehirden kaçar.

Perikles Sur'a döner ve burada kendinin yakın arkadaşı ve danışmanı olan Helikanus'la görüşür. Perikles, Helikanus'u kendi yerine  Sur'da bırakarak Tarsus'a gitmek üzere bir gemiye biner. Tarsus'da açlık ve kıtlık hüküm sürmektedir. Çok cömert olan Perikles şehrin valisi olan Cleon ve karısı Dioniza'ya onları açlıktan kurtarmak üzere gemisinde bulunan tüm erzakları halka dağıtıp verir. Açlık sona erer ve Perikles Cleon ve Dioniza'nın çok büyük minnetarlık ifade eden sözlerini aldıktan sonra yoluna devam eder.

Shakespeare, eserinde bir taraftan Tarsus ve Antakya’nın çöküş dönemini ve bu süreçteki yozlaşmayı anlatırken diğer taraftan özellikle Tarsus’un ihtişamlı dönemine de vurgu yapar.  Antakya ve Tarsus arasında ki ilişkiyi de  Perikles’in ağzından şöyle aktarır;  “Alev dumana ne kadar yakınsa cinayet de şehvete o kadar yakındır’’. Bu etki, her iki şehrin de Helenize olmuş ve Seleukos İmparatorluğu’nun birer parçası haline gelmiş olması gerçeği ile pekiştirilir. Antiokhus, Tarsus’u Suriye’deki Antakya’dan ayırt etmek için buraya ‘’Cydnus üzerindeki Antakya’’ adını vermiştir, şehri cariyesi Antiokhis’e hediye ettiği için de isyan çıkmıştır. Ayrıca, oyundaki bu iki yerde gurur ve küstahlık hakimdir.

(Tarsus Şelalesi, antik ismi Cydnus olan Berdan Çayı'nın üzerindedir. Günümüzde Tarsus'un Kuzey mahallelerinde bulunur)

Shakespeare, 1607 yılında yazdığı “Pericles, Prince of Tyre” oyununda, beş sahne boyunca Tarsus’u anlatır. Şehir de  kıtlık vardır. Açlık ve yoksulluk kol gezmektedir. Oyunda  Tarsus valisi Cleon, yaşanan kıtlığın nedeninin halkın geçmişteki şımarıklıkları olduğunu savunur ve Tarsus’un geçmişini şöyle anlatır;

Bolluk içinde bir şehirdi

Öyle ki, sokaklara taşıyordu zenginlik

Bulutları öpüyordu kuleleri

Ve oraya gelen yabancılar

Bakmakla kalmaz, şaşarlardı

O kadar zengin ve süslü kadınların ve erkeklerin

Kendileri kadar süslü kadehleri gibi

Sofralarının da dolu ve muhteşem görünüşlü

Olduğuna, yiyeceklerinin lezzeti kadar

Yoksulluğun ayıplandığı bu yerdeki gurura

Bu dizelerde olduğu gibi oyunda bahsedilen Tarsus, iyi ve erdemli insanların yaşadığı fakat bir süredir kötü yönetilen bir şehirdir. Tarsus hakkında  mimarisi ve tertemiz sokaklarıyla görenleri büyüleyen, uygar bir kentten bahsedilmektedir. Kadın ve erkeklerin sosyal hayatta birlikte yer aldıkları  vurgulanmakta, eğitime ve bilime önem verildiği anlatılmaktadır.

Gravürler; Barlett

KAYNAKLAR

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Pericles,_Prince_of_Tyre
2. Perikles. William Shakespeare, İş Bankası Yayınları, Çeviri: Hamdi Koç
3. Pericles, Prince of Tyre (https://books.google.com.tr/books?isbn=0521297109)
4. William Shakespeare'in Bilinmeyen Yönleri - Raff Dergi (https://raffdergi.com)
5. Synopsis: Pericles — Utah Shakespeare Festival (https://www.bard.org/study-guides/synopsis-pericles)

49061