GEZGİN ŞİİR; HAİKU
05.10.2018
Modern dünya, teknolojik araç-gereçler, betonlaşma...
İnsan- doğa dengesinin bozulduğu günümüzde, hayatın karmaşasından sıyrılıpta kendimizi göremez olduk.
Oysa yavaşlamalı biraz, kuş seslerine kulak vermeli, sıcağı, soğuğu, rüzgarı hissetmeli, kaldırım kenarlarından inadına çıkan çiçekleri görmeli, koklamalı, öylece yürüyüp geçmemeliyiz.
Farkındalığımızı ne kadar kaybettik, farkında mıyız?
İşte tam da bu noktadayken; ‘doğanın öz çocuğu olan insanın nasıl kendinden uzaklaştığını nükteli bir söyleyişle hatırlatan, geleneksel bir Japon şiir türü “HAİKU” dan bahsedeceğim. Çünkü haiku; ‘doğanın insan ruhunda yarattığı duyarlılıktan esinlenir. Doğaya dönüş yoludur, doğadan bakmaktır, doğanın tarafını tutmaktır. Bir “an” ı yakalayıp, hayatı, doğayı, çevremizi ‘fark ettirmek’tir.’
“Bak orada, şu anda ne oldu; ben gördüm/ duydum/ dokundum/ tattım/ kokladım” der.
Haiku;
~ 16. yüzyılda ortaya çıkıp, 17-19. yüzyıllarda gelişen,
~Matsuo Basho isimli bir uzak doğu felsefecisinin, ruhunu Zen Budizmi ile yoğurduğu,
~ Genellikle 3 satır ve toplam 17 heceden 5-7-5 oluşan,
~Konusunu mevsimlerden, yılın ilk ayından, doğadan ve insandan alan, sade bir dil kullanan,
~Dünyanın en kısa şiir türü sayılan,
~Zekanın inceliğinin ortaya konulduğu kıvrak bir espri- mizah barındıran,
~Felsefik bir zemine sahip, insanı düşünmeye yönlendiren,
~Yüksek sesle okunduğunda kulağa hoş gelen müzikal bir armonisi olan,
~Empresyonizmin temelini içeren
~”Göster ama sakın söyleme” kuralı ile kendini okuyucusunda tamamlayan,
~Üç kısa dize içinde bir tür ‘yazı ile resim yapmak’ diye de ifade edilen lirik bir Japon şiir tarzıdır.
Matsuo Başo
Haiku yazan kişiye “Haijin” denir. Haijinler çoğu zaman şiir yazmak için gezilere çıkarlar. Bu şiir gezintilerine “Ginko” denilir.
Haijinler gezi esnasında notlar alırlar bu notlara “Haibun” adı verilir. Yazdıkları haikunun nasıl bir doğa karşılaşmasında ortaya çıktığını not ederek, kurdukları haikuya eklerler. Bir nevi açıklama olan ‘Haibun’, haikuyu sonradan okuyanların daha kolay anlayabilmesini sağlar.
Genellikle geleneksel haikularda haikunun omurgasını “ Kigo” yani mevsimsel ögeler oluşturur.
(Kigo; Japonya’da belli bir mevsimle ilişkilendirilen özel kelimeler veya değişlerdir.Örneğin; açan çiçekler ilkbaharı, guguk kuşu yaz mevsimini anlatır vb)
Kigo’lar şiirde metafor görevi yapar. 3 satırın anlamsal bütünlüğü sağlayabilmesi için önemlidir.
Haijinler yazdıkları haikuya birde “Haiga” eklerler. Haiga; haikuların anlamlarını güçlendiren görüntülerdir. Eskiden basit çizimlerle haiga yapılırken biz şimdi mevsimleri ifade eden fotoğraflar kullanabiliriz.
Haiku’nun düzenlenen özel toplantılarda karşılıklı okunarak da yapıldığı bilinir. Bizdeki aşık atışmaları gibi... Bu gelenek “Renga” yı doğurmuştur. Renga; ikiden fazla şairin bir araya gelerek sözlü veya yazılı zincirleme şiir oluşturmalarıdır.
Haiku gecelerinde ilk şiiri usta haijin okurmuş. Okunan ilk haikuya “Hokku” deniliyor. Hokku bazen iki haikudan oluşabiliyor. Birincisi genellikle toplanılan evin kadınına övgü, ikincisi ise konuyu belirliyor.
Haikular muhakkak yüksek sesle okunur. Bunun nedenlerinden biri kelimelerdeki armoniyi hissettirmek diğeri Renga’ da karşılık verecek haikucuya süre tanımaktır.
Japonca’da noktalama işaretleri olmadığından haikuda ‘es’leri belirtmek zor. Bu sebeple Matsuo Bashō ‘es’leri belirtmek için “ Kireji” leri kullanmış.( Türkçe’ye “kesme” diye çevirdiğimiz)
Bu sözcüklerin Japonca’da bir anlamı yok. ( Örn; ‘ya’ , ‘işte’ , ‘kara’, ‘ keri’ ...)
Kireji’ler yani kesme sözcükler kimi zaman 17 heceyi tamamlamak için kullanıldıkları gibi kimi zamanda kullanacakları hece sayısını azalttığından yaratıcılıklarına engel olabilmektedir.
Bizde ise noktalama işaretleri hece sayısından eksiltmeden ‘es’leri işaret etmemize olanak sağıyor. Konu haiku olunca bu anlamda Türkçemiz bir adım önde diyebiliriz.
Haikuda bazen 3 satır ve 17 heceden değilde, 5-7-5 hece düzeninden taviz verildiği görülür. Örneğin; 7-5-5 veya 6-6-5 gibi.
Buna “Kırık Haiku” denir. Armoni ve anlam için kuralları zorlayabileceğinizin göstergesidir.
Bir haikunun biçimsel olarak mükemmel olabilmesi için;
matematiği tutmalı
1. ve 2. satır
2. ve 3. satır
1. ve 3. satırlar diğer satır aradan çıktığında da anlam taşıyabilmelidir.
Haikunun yorumunuzu değil, gözleminizi aktarması gerekir.
En önemli haiku şairleri arasında;
-Matsuo Basho ( 1644-1694)
-Yaso Buson ( 1716-1783)
-Kobayassi Issa (1763-1827)
-Masaoko Shiki (1867-1902)
Ülkemizde haiku tarzında şiir yazmış bazı şairler şunlardır;
- Orhan Veli ( öncülüğünü yapmıştır)
-İlhan Berk
-Oruç Aruoba
- Enis Batur vb
Haiku örnekleri;
eski havuz ya
kurbağa atlar içine
suyun sesi
Matsuo Basho
ay batıya uzanırken
doğuya kayıyor
gölgesi çiçeklerin
Yaso Buson
gemliğe doğru
denizi göreceksin
sakın şaşırma
Orhan Veli
aceleyle gelip geçer martı
oysa hiçbir yere gitmez
Oruç Aruoba
beyaz yazıyor
kurşunun siyahına
inat, kalemim
S.Haluk Uygur
Belki bu yazının bitiminde başınızı kaldırdığınızda her nerede iseniz gördüğünüz gökyüzü, uçan bir kuş, rüzgarın dokunuşu, yaprakların hışırtısı, saksıdaki çiçek sizi bambaşka yerlere götürür. İçinizdeki şairi uyandırır.
Kim bilir?
KAYNAKÇA :
1. Dr. Haluk Uygur ders notları
2. https://www.antoloji.com/m/haiku-jisei-senryu-tanka-waka-renga-siiri/
3. http://turkhaiku.blogspot.com/2009/10/haiku-nedir.html?m=1
4. http://toratoraman.blogcu.com/haiku-nedir/2717751
5. http://blog.milliyet.com.tr/haiku-nedir-/Blog/?BlogNo=361936
6. http://www.uslanmam.com/showthread.php?p=2772438&t=763198
7. http://www.izedebiyat.com/yazi.asp?id=31152
8. https://www.gazeteduvar.com.tr/kitap/2018/03/17/haiku-goz-kirpmanin-siiri/
9. http://www.siirkolik.com/denemeler/16527-haiku-nedir.asp
10. http://yogaveyasam.com/yoga-ve-pilates-urunleri/zen-ogretileri-ile-ilgili-5-kitap/
11. http://www.artfulliving.com.tr/edebiyat/haiku-1-i-821
12. http://afl.axtelsoft.com/haiku/
13. https://www.asialogy.com/haiku/
14.https://www.forumexem.com
15.https://www.xn--japonsinemas
12260
ABOOO KIZ... HADİ KALK GİDEK ADANA'YA!
26.12.2018 tarihinde yayınlandı ve 5340 kez okundu.
Emel gülçiçek
13 Nov 2018Tebrik ediyorum çok başarılı olmus .
Serap dongel
13 Nov 2018Basarilar dilerim Meltemcigim.yolunuz acik olsun.emeginize yureginize saglik
Kerem TAPKAN
15 Nov 2018Hocam emeğinize sağlık. Çok anlamlı, başarılı bir çalışma olmuş. Başarılar dilerim.
Arzu KÖSE
8 Nov 2018Adana'nın,Güneyin nefesi olmuşsunuz. Çalışmalarınızda başarılar dilerim.
erdinç ülker
15 Nov 2018İlk kez duydum.Keyifli ve içsel bir dünyanın tadını çıkarmak belki hepimizin ihtiyacı olan en önemli şey.Ellerinize sağlık.Üstünde daha çok ilceleme yapıp araştırmak isteyeceğim bir konu.Emeğinize sağlık.Başarılar.
Meltem Metin
17 Nov 2018Meltemcigim, keyifle okududum, ellerine sağlık...Aslında sevdiğim, okuduğum ama adini bilmediğim bu şiir türünü sadece tanitmakla kalmayıp hissettirecek kadar güzel anlattığın için çok teşekkürler.Gelecek güzel yazılarını sabırsızlıkla bekliyorum.Sevgiler
Sevilay ÇİNBİLGEL
17 Nov 2018Tebrikler Meltem, yolunuz açık olsun
Yakup KARAKAYA
17 Nov 2018Meltem hanım çalışmanız çok güzel olmuş tebrik ederim.Başarılarınızın devamını dilerim.
Cennet Karakaya
17 Nov 2018Tebrik ederim canım emeğinize yüreğinize sağlık
Canan ÜLKE
17 Nov 2018Tebrikler meltemcim emegine saglik
Ercan
29 Nov 2018Yüreğine sağlık Meltem
Aziz GÜLEN
29 Nov 2018Meltem Hocam, kaleminize sağlık. Sayenizde hiçbir fikrimin ve bilgimin olmadığı bir şeyi öğrenmiş oldum. Teşekkürler. Başarılar.
Meliha Azar
15 Feb 2019Tebrik ediyorum. Başarılarınızın devamını diliyorum.
Cem Berkay Bektaş
18 Jan 2019meltem hocam yüreğinize sağlk.
Orkun Belin
10 Jul 2019..... ....... .....
Sevda Çuhadaroğlu
31 Dec 2019Tebrikler canım keyifle okudum