ADANA’DA İLK GAZETE(1873) VE YENİ ADANA GAZETESİ’NİN 100.YAŞI (1918)

Güzel şehrimiz Adana, her konuda olduğu gibi Türk Basın Tarihi’nde de önemli olaylara tanıklık ederken, 100 yıldır aralıksız yayın hayatına devam eden, tarihte az örneği olan gazetesi ile de ilklerin öncülüğünü devam ettirmektedir.  Adana Basın Tarihi, devlet eliyle tekel olarak başlayıp daha sonraları sivil yayıncılığa izin verilmesiyle çok sesli bir boyuta ulaşmış, sizlere bu kronolojiden bahsetmeden hemen önce Vilayet Gazetelerinin çıkarılma nedenlerinden kısaca bahsetmek istiyorum.

Vilayet Gazeteleri, Avrupa’dan Arap kökenli nüfus üzerine yayın yapan gazetelerin etkisini bastırmak ve 7 Kasım 1864 tarihinde iç karışıkların artmasıyla çıkarılan “Vilayet Nizamnâmesi” ile eyalet sisteminden vilayet sistemine geçilirken toplumda artan ayrılıkçı eğilimleri dengelemek amacıyla çıkarılmaya başlanmıştır. Bu gazetelerde, padişah ile ilgili haberler öncelikle yer almakta olup, kamu görevlilerinin ataması, yükselmesi ve ödüllendirilmeleri, yeni yasalar, yönetmelik düzenlemeleri, hükümet, vilayet ve kamu kuruluşlarının çalışmaları gibi pek çok konu yer alırdı.

SEYHAN VİLAYET GAZETESİ ( 5 MART 1873):

Araştırmacı yazar Taha Toros’un anlatımına  göre,  Adana’ya baskı makinesi ilk kez Tanzimat’ın ilanından sonra 1868 yılında gelmiş, Ermeni asıllı Agop usta tarafından kurulmuş  ve Adana Vilayet memurluğunun  evrak basım  işlerinde kullanılmıştır.

Adana Valisi Naşit Paşa döneminde bir Vilayet Gazetesinin çıkarılmasına karar verilmiş, İstanbul’dan bir dizgicide getirtilerek, 5 Mart 1873 tarihinde adı “SEYHAN” olan 4 sayfalık, haftada bir çıkan, ilk başlarda 2 sayfası Ermenice olan bir gazete çıkarılmıştır. Gazetenin yazarları ve müdürleri vilayet memurlarından Udmi (Admi), Sahip, Mümtaz efendiler olup görevleri sırayla değişmekteydi. Adana’nın ilk gazetesi olan Seyhan 1909 yılına kadar yayın hayatını devam ettirmiştir.

II. Abdülhamit döneminde basına konulan kısıtlamalar, I. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle kaldırılmış ve Adana’da sırası ile;

“Yaşasın Ordu Gazetesi” Yüzbaşı Lütfi Bey tarafından (11 Eylül 1908),

“Anadolu Gazetesi” Süleyman Vahit Bey tarafından (1908),

“Çukurova Gazetesi” Kamberzâde Mahmut Bey tarafından (1908),

“Çıngırak Gazetesi” Kethüzâde İbrahim Bey tarafından (1908),

 “İtidal Gazetesi’ Muhtar Fikri Gücüm ve İsmail Sefa Özler tarafından (31 Mart 1909’da kapatıldı)

”Duman Gazetesi” İsmail  Sefa Özler tarafından 4 sayı çıkarıldı (1910)

“Şimşek Gazetesi” Harputizâde Enver Bey tarafından (1910)

“İkaz Gazetesi” Hafız Mahmut Efendi tarafından (1912)

“Hayat Gazetesi” Mücavirzâde  Mustafa Emin Bey tarafından (1914-1918) (ilk özel matbaa)

“Adana Gazetesi” Ahmet Remzi Yüreğir ve Subay Mehmet Avni Doğan tarafından (1918)

“Yeni Adana Gazetesi” Ahmet Remzi Yüreğir tarafından (25 Aralık 1918 - )

YENİ ADANA GAZETESİ (25 ARALIK 1918):

Kurtuluş Savaşı’nın yaşandığı yıllarda Fransızların Adana’yı işgal etmesiyle birlikte, Ahmet Remzi Yüreğir ve Mehmet Avni Doğan işgalden 5 gün sonra kurdukları “Adana Gazetesi’nin 25 Aralık 1918 de kapatılmasıyla, gazete Ahmet Remzi Yüreğir tarafından “Yeni Adana Gazetesi” olarak çıkarılmaya başlanır.

Gazetenin başyazarı Mehmet Avni Doğan Bey’in “Eşeğin Kuyruğu Hala Elimizdedir” diyerek işgal kuvvetlerini kast etmesi üzerine Fransız askerleri matbaayı basıp, yazarı Yozgat’a sürgüne göndermişlerdir. İdam fermanı çıkarılan Ahmet Remzi Yüreğir ise Pozantı’ya kaçmak zorunda kalmıştır. Bu zor şartlarda ancak sekiz sayı daha çıkarabilen gazetenin matbaası Fransız işgal kuvvetlerince tamamen kapatılmıştır.

Adana’da gazetenin başka bir matbaada basım işleri ise Mücavirzâde  Mustafa Emin Bey’in matbaasının kapatılıp kendisinin de  tutuklanmasıyla çıkmaza girmiştir. Ahmet Remzi Yüreğir Bey de bu süreçte Kayseri’ye giderek oradan gazetesini orada bastırıp Adana’da dağıtmak istese de birkaç denemede başarısız olmuş ve Adana’nın Karaisalı İlçesine gidip tren istasyonunda kullanılmayan bir vagon içerisinde ve çok güç şartlarda gazetesini çıkartarak, haftada iki kez gazetesini Adana’da dağıtmaya başlamıştır. Pozantı’dan Fransız işgal kuvvetlerinin çekilmesiyle gazetesini cepheden dönen Ferit Celal Bey ve birkaç yedek subayla burada beraber çıkarmaya devam etmiştir. Adana ve Çukurova bölgesi I. ve II.İnönü, Sakarya Zaferleri’nin kazanıldığını bu gazeteden öğrenip Milli Mücadele ruhu ayakta tutulmuştur. Gazete, 1921 yılında Pozantı’dan tekrar Adana’ya taşınmış ve o günden bu yana her gün çıkmaktadır.

Bağımsızlık ve İstiklalin simgesi olan Kuvay-ı Milliye ruhunun 100 seneden fazla yaşadığının gösteren gazetenin çıkarılmasında emeği olan  Ahmet Remzi Bey’e, Mehmet Avni Doğan Bey’e , Ferit Celal Bey’e , vatanımızın kurulmasında sonsuz emekleri olan Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile tüm şehitlerimize ve gazilerimize sonsuz şükranlarımı, minnetlerimi saygıyla sunuyorum.

Yararlanılan Kaynaklar: 

Taha Toros Arşivi

Adana Atatürk Müzesi Basın Odası

Wikipedia

Yeni Adana Gazetesi

3195