ROSSLYN ŞAPELİ; TAŞLARA İŞLENMİŞ BİR ŞİİR, SONU GELMEYEN GİZEM

ROSSLYN ŞAPELİ: TAŞLARA İŞLENMİŞ BİR ŞİİR, SONU GELMEYEN BİR GİZEM…                              AYŞE ATEŞOĞLU

Yüzlerce yıllık şatoları, hanları, şelaleler ve kayalık çıkıntılarla süslü yemyeşil doğası ile bir tabloyu andıran bölgede, orta büyüklükte, Gotik mimari tarzının tipik bir örneği olan, Ortaçağ yapısı bir şapel, yani küçük kilise… Sonu gelmeyen tartışmalar, bitmeyen bir gizem, benzersiz bir şiir… ‘’Da Vinci Şifresi’’ romanı ve filmi ile tüm dünyanın dikkatini üzerine çeken, komplo teorilerinin merkezi haline gelen Rosslyn Şapeli…

Şapel, İskoçya’nın başkenti Edinburgh yakınlarındaki Roslin kasabasında bulunuyor. Rosslyn Şapeli ya da diğer adıyla Aziz Matthew Birleşik Şapeli, 1446 yılında, üçüncü ve son Orkney Adaları St. Clair Prensi Sir William St. Clair tarafından yaptırılır. Yalnızca maddesel olarak değil, içerdiği kimileri birden çok anlam taşıyan sembollerle, insanların zihninde anlamsal olarak da tamamlanmamış bir yapı…  Dışarıdaki kitabeye göre William St. Clair tarafından eşinin anısına yaptırılmış… Tapınak Şövalyeleri tarafından, dünyadaki tüm insanları birleştirmek için inşa edilmiş bir mabet olduğu ise bugün hala sonuçlanmamış tartışmaların konusu, kesinliği kanıtlanmamış bir iddia…

(William St. Clair)

İsterseniz Rosslyn Şapeli’ni biraz dolaşalım… Ortaçağ’da birçok insan okuma yazma bilmediği için, dini yapıların içine Kutsal Kitap’ta anlatılanları betimleyen çok sayıda resim, heykel ve kabartma yapılarak incil anlatılmaya çalışılırdı. Bu yüzden, neredeyse hiçbir boş noktanın bulunmadığı şapelin içindeki İsa, Meryem ve yedi ölümcül günah gibi konular ile ilgili çok sayıda heykel, oyma ve resim bulunuyor.  Ancak, şapelde öyle semboller var ki bunlar yalnızca Hıristiyanlık ile değil, paganlık, Musevilik, hatta Masonluk ve Tapınak Şövalyeleri ile de ilişkilendiriliyor. 

Bunlardan biri Masonluktaki üç aşama ile ilişkilendirilen üç sütun… Kuzey yönünden ulaşılan şapelde, ana mihrabın arkasında güney duvarına doğru, kutsal eşyaların saklandığı odaya çıkan basamakların en yukarısında Çıraklık Sütunu yükseliyor. Mihrabın arkasında, Lady Chapel (Leydi Şapeli) adı verilen bölümün önünde, Çıraklık Sütunu’nun soluna doğru, iki adet sütun daha bulunuyor. Bunların ilki Duvarcı (Ustalık) Sütunu olarak biliniyor, merkezdeki ise Kalfalık Sütunu... Bu sütunların ilki incelikli bir kafes oyma işi olduğu halde, diğer ikisi birer sadelik örneği ve göze aynı derecede hoş görünüyor.

(Çıraklık Sütunu)                                   (Ustalık Sütunu)

Çıraklık Sütunu’nun tabanında, ağızlarından sütunun etrafına sarılan asma çıkan sekiz ejderha bulunuyor. Bu sütun kimilerine göre İskandinav mitolojisinde Cennet, Dünya ve Cehennem’i birbirine bağlayan Dişbudak Ağacı olan Yggdrasil ağacını temsil ediyor... Spiral biçimli dallar bitkileri ve ağaç gövdesinin Dünya elementleri içinde derinlere giden köklerini sembolize ediyorlar. Sütunun dibindeki ejderhalar ise ağacın verimliliğini almak için kökleri kemirirken görülüyor. Bu sembolizmin esin kaynağı belki de şapelin kurucusunun İskandinav kökenleri… 

Elbette bu Hayat Ağacı figüründe Kutsal Kitap’tan da esinlenilmiş. Ancak, Hayat Ağacı’nın aynı zamanda bazı pagan dinlerinde ve Yahudi mistisizmi geleneği Kabala’da da bulunduğu yadsınamaz. Daha yakın zamana ait, hatta daha da ezoterik bir iddia ise sütunu çevreleyen sarmal spirallerin DNA’nın çift sarmalının ilk temsillerinden biri oldukları…

Çıraklık Sütunu neden Ustalık Sütunu’ndan daha ince bir işçiliğe sahip? Bir efsaneye göre, şapelin kurucusundan zarif bir işçiliği ve tasarımı olan bir sütun modeli alan duvarcı ustası, Roma’ya ya da başka bir yere gidip orijinal eseri görene kadar bu planı hayata geçirme konusunda tereddüt eder. Yokluğunda onun sütunu bitirdiğini rüyasında gören bir çırak işe koyulur ve tasarımı hayata geçirir. Duvarcı ustası döndüğünde sütunu bitmiş görerek, öğrencisinin başarısından memnun olmak yerine onu o kadar kıskanır ki çırağa tokmağıyla vurur, onu oracıkta öldürür. Süleyman Tapınağı’nın duvarcı ustası Hiram Abif’in başına vurularak öldürülüşüne çok benzeyen bir öykü…

(Müzisyen figürü)                                   (Leydi şapeli)

Leydi Şapeli’ni korodan ayıran üç sütunun tepesinde, bir kutlamada şarkı söyleyen ve lavta, keman, davul, santur, şavm ve gayda çalan melek oymaları bulunuyor. İncil’de bahsedilen ‘’Tanrı’yı öven göksel ayin’’in betimlendiği bu bölümde bir müzik parçasının şifrelenmiş olduğu iddiaları hep vardı ama bu parça ancak yakın zamanda notaya dökülerek çalınabilir hale getirildi.

Şapel, ‘’yeşil adam’’ oymaları bakımından da zengin… Binanın iç mekanında yüzden fazlası sayılabilen bu pagan bereket sembollerinin bolca bulunması Kelt geleneğinin bu kadar etkisi altında olan bir yerde hiç de beklenmedik bir şey değil... Yeşil adam büyük iyiliği ve büyük kötülük için paralel ölçeği temsil ediyordu. Robin Hood hikayesinin kökenleri de bu mittedir.

Tapınak’ın Kayıp El Yazmaları’ndan gerçek Kader Taşı’na, Kutsal Haç (Holy Rood-Holy Rude)  olarak bilinen gerçek haçtan (İsa’nın gerildiği çarmıhın bir parçası) Kutsal Kase’ye birçok kutsal emanetin Tapınak Şövalyeleri tarafından Kudüs’ten getirilerek Rosslyn Şapeli’nde saklandığı iddiaları bugün hala geçerliliğini koruyor. 1118 yılında Hugues de Payen (ya da de Payens) tarafından kurulan Süleyman Tapınağı’nın Yoksul Şövalyeleri Tarikatı ya da Tapınak Şövalyeleri… Tarikatın 1309 yılında yasaklanmasından sonra kendilerini gizleyeceklerdir…  Hugues de Payen’in St. Clair ailesinden Katherine St Clair ile evliliği Rosslyn’in Tapınak Şövalyeleri ile bağlantısına kanıt gösteriliyor. Yine de gizem perdesi tam olarak aralanmış değil…

Rosslyn Şapeli ve çevresindeki diğer tarihi ve doğal güzellikler birçok sanatçıya ve edebiyatçıya da esin kaynağı oldu.  Onlardan biri olan 19. Yüzyıl İngiliz edebiyatında Romantizm akımının öncüleri Göl Şairleri’nden  William Wordsworth’ün dizeleri bu eşsiz yapının şiirini belki size hissettirir:

‘’Bir ayine mi çağırıyordu müziğin sesi

Yükseldikçe, hatta kayboldukça notalar

Prelüd notaları, sessizliğe gömüldükçe Rosslyn!

Nasıl titretti bu ses senin görkemli çatını,

Sütunlarını ve kemerlerini; titredi hepsi

Boşuna değildi tanıklık ettikleri zamanlar

Anlatırdı hepsi birden, bütün bu taşlar

(…)

Renkleri yeşile dönmüş, çoğaltırlar güzelliklerini

Her gün biraz daha çoğaltır ve anlatırlar

Vaazlarında, sessiz de olsa, her şeyin Bir’liğini’’

NASIL GİDİLİR; Rosslyn Şapeli İskoçya Edinburg'a 15 kilometre mesafede olan Roslin kasabasında bulunuyor. Edinburg'dan araç kiralayarak veya kasabaya giden toplu taşıt araçlarını kullanarak ulaşabilirsiniz.

Fotoğraflar; Ayşe Ateşoğlu ve Haluk Uygur

9963