ÇUKUROVA'DA EVVEL ZAMAN SEYYAHLARI

Dar veya geniş bir coğrafyada, gezilip görülen yerler hakkında, izlenimlerin anlatıldığı eserlere, seyahatname adı verilir. Seyahatnameler, içerikleri bakımından, kendi zamanlarında olduğu kadar, sonraki çağlara da seslenme özelliğine sahiptir. Seyyahların bıraktıkları yapıtlar sayesinde, yabancısı olunan coğrafyalarla ilgili bilgiler edinildiği gibi, içinde yaşanılsa bile farkına varılamayan yerleri tanıma şansını bulmak mümkündür. Ülkelerin ve toplumların ilgi çekici özelliklerini, yaşama biçimlerini, gelenekleri ve kültürlerini; özetle maddi ve manevi değerlerini öğrenmek, fikir sahibi olmak olasıdır. Gezilip görülen coğrafi alanın iklimi, insanları, tarihi eserleri, eski ve yeni yapıları, yol ve ulaşım özellikleri, gündelik hayatın işleyişi, yeraltı ve yerüstü zenginlikleri bu sayede gün ışığına çıkar.

İnsanlık tarihinin en eski yerleşim birimlerinden birisi olan Anadolu, Osmanlı’ya yüzlerce yıl başkentlik yapmış olan İstanbul, Akdeniz, Karadeniz, Doğu ve Güney Doğu bölgesi, gezi yazıları bakımından oldukça zengindir. Bu anlamda dile gelebilecek yerleşim yerlerinden biriside Çukurova’dır. Dolayısıyla da Adana ve çevresidir. Adana ve çevresi denildiğinde, tüm zamanların en önemli geçitlerinden olan Pozantı Gülek Geçidi’nin  dışarıda kalması düşünülemezdi. Hac yolu üzerinde oluşuyla da zorunlu ikametgâhlardan birisiydi elbette. Şu ya da bu biçimde Mersin, Tarsus, Adana, Hatay, Antep, Suriye ve güzergâh üzerinde yer alan diğer ülkelere geçiş yapan seyyahlar oldukça fazladır.

Aslında Çukurova, seyahatnamelerde dile getirilen yanlarıyla, henüz tam anlamıyla ele alınmış değildir. M.Ö. 400’lerde başlayan ve 1930’lara kadar olan dönemleri ele alan bu seyahatnamelerin, özgün baskılarının Türkçe’ye kazandırılması, Çukurova’ya yapılabilecek hizmetlerin başında gelmektedir. Anılan seyahatnamelerin bazılarının çevirileri yapıldı. Türkçe’ye kazandırılmış seyahatnamelerin isimleri Türkçe, doğal olarak çevrilemeyenler ise özgün dilindeki bibliyografik künyeleri ile verilecektir. Böylelikle çevrilmemiş olanlar kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Çevirisi yapılamayan bazı yapıtların Türkçe’ye kazandırılması konusunda, Dr. Haluk Uygur’un çabalarının, yakın bir gelecekte, sevinç duyulacak bir habere dönüşeceğini müjdelemek isterim. İşte sizlere, evvel zaman seyyahlarının Çukurova’sı ve Yapıtları…

• Ksenophon (M.Ö. 431-350): Anabasis onbinlerin dönüşü.- İstanbul: Kabalcı, 2011. 678 s.
• Strabon (M.Ö. 64-M.S. 23): Antik Anadolu Coğrafyası.- İstanbul : Arkeoloji ve Sanat                                          
• Arrianos (M.S. 95-179) : İskender’in Anabasisi.- İstanbul : MEB, 1945. 2 cilt.
• Wilbrand Von Oldenburg (M.S. 1180-1233) : Filistin ve Küçük Asya’ya Seyahat.- Çeviren:              
      Mehmet Ersan.- İzmir : İrfan Kültür ve Eğitim Vakfı, 2000. 82 s.
• Bedreddin Gazzi, (1463-1560): Metali’ul-Bedriye fi Menazili’l-Rumiye. Köprülü      
     Kütüphanesi, No: 1390.
• Piri Reis (1465-1525): Kitab-ı Bahriye.- Ankara : Kültür Bakanlığı, 1988. 4 cilt.
• Kutbeddin Mekki (1511-1582) : Fevaidü’s-Seniyye Fi’l Rıhlet’i-Medeniyye ve’r- Rumiyye     
      Beyazıt Devlet Kütüphanesi.- Veliyyüddin Efendi, No.2440, vr.130-138
• Kâtip Çelebi (1609-1657) : Tuhfetu’l-Kibar fi esfari’l-bihar. (Deniz Seferleri Hakkında       
      Büyüklere Armağan).- Ankara : Denizcilik Müsteşarlığı , 2008. 464 s.
• Evliya Çelebi (1611-1682) : Evliya Çelebi Seyahatnamesi.- İstanbul : YKY, 2011. 2 cilt.
• Sir John Macdonald Kinneir (1782-1830) : Journey Through Asia Minor, Armenia, and       
      Koordistan in the years 1813 and…-London : John Murray, 1818. 603 s.
• John Ludwig Burckhardt (1784-1817) : Travels in syria and the Holy Land.- London John      
      Murray, 1822.
• Vere Monro (1800?-1866) : A Summer Ramble in Syria With A Tortar Trip From Aleppo       
      To Stamboull.- London : Richard Bentley, 1835. 2 cilt.
• Joseph Russegger (1802-1863) : Reisen in Europa, Asien and Afrika.- Stuttgart : E.      
      Schweizerbart’sche, 1841-1847. 5 cilt.
• Charles Texier (1802-1871) : Küçük Asya Coğrafyası Tarihi ve Arkeolojisi.- Çeviren: Ali      
      : Sevim…Ankara : EDHV, 2002. 3 cilt.
• William Burckhardt Barker (1810-1856): Lares and Penates: Cilicia and its Governors.-     
      London : İngram, 1853. 394 s.
• Dr. Carl Georg Theodor Kotschy, (1813-1866 ) : Reise in den Cilicishen Taurus Über       
      Tarsus.- Gotha: Justus Perthes, 1859. 443s.
•  
• Leon Alishan (1820-1901) : Sissouan :Description Physique, Geographique, Historique et  Litteraire Dela la Cilicie Arnenieenne. Venise : S.Lazare, 1885. 23 s.
• Bayard Taylor (1825-1878) : The Lands of The Saracen or Picture of Palestine, Asia         
      Minor,  Sicily and Spain.- London : Sampson LOW, 1855. 451 s.
• Edwin John Davis (1826 - 1901 ): Life in Asiatic Turkey : A journal of travel in cilicia,     
      isaura and parts of Lucaonia and Cappadocia.- London: Standford, 1879. 642 s.
• Şemseddin Sami (1850-1904): Kamus-ı Türki .- Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih       
      Yüksek Kurumu, 2010. 1370 s.
• Dr. Şerafettin Mağmumi (1860-1931): Bir Osmanlı Doktorunun Seyahat Anıları: Yüzyıl       
      önce Anadolu ve Suriye.- İstanbul: Boyut Kitapları, 2008. 263 s.
• V. Langlois (1863-1929): Eski Kilikya.- Çev. M. Rahmi Balaban.- Mersin : Mersin Halkevi,     
      1947
• Karçınzade Süleyman Şükrü (1865-1922) : Seyahatü’l-Kübra Büyük Seyahat :  Eğirdir       
      Belediyesi, 2005, ss.143-146.
• Gertrude Margaret Lowthian Bell (1868-1926): The Letters of Gertrude Bell.-:New York       
      : Poni And Liveright, 1927. 2 volume.
• W. J. Childs (1870-1935): Across Asia Minor on Foot .- William Blackwood 1917. 518 s.
• Dr. Franz X. Schaffer, (1876-1953) : Cilicia.- Gotha : Justus : Gotha Perthes, 1903. 110 s.
• Hamdullah Suphi Tanrıöver (1885-1966) :  Günebakan.-Türk Ocakları Merkez Heyeti        
      Matbaası, 1929.
• İsmail Habib Sevük (1892-1954) : Yurttan Yazılar.-Ankara: Kültür Bakanlığı, 1987. 515 s.
• Kemal Kadri Kop (1896-1975) :  Ankara’dan Çukurova’ya .- Ankara :Çocuk Esirgeme   Kurumu,  1944.
• Seton Lloyd (1902-1996): Türkiye’nin Tarihi : Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Ugarlıkları.- Ankara : Tübitak, 1998. 285 s.

5764